Vorige
Over de auteur
- Karolien Koolhof is coach voor introverten en hoogbegaafden
- Auteur van het boek Introvert Leiderschap
- Contact
rechtvaardigheid mindfulness coaching hoogbegaafdheid
Hoe zet je die rechtvaardigheidsknop weer uit?
Karolien Koolhof •
Gisteren in de trein gebeurde er iets dat me onverwacht raakte. Een man begon vanuit een stereotypering allerlei dingen op mij te projecteren. Hij beschuldigde me van zaken die niets met mij te maken hadden, en toch voelde ik het meteen: mijn rechtvaardigheidsgevoel sprong aan. Mijn hartslag ging omhoog, ik werd boos en merkte dat ik er iets van wilde zeggen. Want dit was niet eerlijk.
Misschien herken je dit gevoel. Een collega die met jouw idee aan de haal gaat, een leidinggevende die niet luistert, of een familielid dat een oordeel klaar heeft zonder je echt te kennen. Het rechtvaardigheidsgevoel gaat aan en voor je het weet schiet je in de weerstand. Psychologisch onderzoek laat zien dat dit diepe wortels heeft. De equity theory (Adams, 1965) stelt dat mensen voortdurend de balans tussen geven en ontvangen afwegen. Zodra die balans zoek is, ervaren we spanning.
Vanuit hersenonderzoek is bekend dat onrecht zelfs letterlijk pijn kan doen. In experimenten waarbij proefpersonen oneerlijk werden behandeld in een spel, werd dezelfde hersenregio actief als bij fysieke pijn (Sanfey et al., 2003). Onrecht voelt dus niet alleen onprettig, het raakt ons op een lichamelijk niveau. Geen wonder dat de boosheid zo snel opkomt.
Reflex
In de trein voelde ik mijn lichaam in een soort vechtstand gaan. Mijn gedachten draaiden rondjes: dit klopt niet, dit moet rechtgezet worden. En ik ben niet de enige. De Amerikaanse psycholoog Aaron Beck beschreef al dat onze eerste reflex vaak een automatisch, zwart-wit oordeel is. We willen corrigeren, gelijk halen, herstellen. Maar dat lukt lang niet altijd.
Wat me hielp, was om het simpelweg te benoemen: mijn rechtvaardigheidsknop staat aan. Dat klinkt misschien wat gek, maar alleen al het herkennen van de reflex geeft afstand. Uit onderzoek naar mindfulness en stressregulatie blijkt dat dit soort kleine momenten van bewustzijn cruciaal zijn (Kabat-Zinn, 1990). Door even te ademen, zakte mijn boosheid en kon ik weer nadenken: wil ik hier nu echt iets mee doen, of niet?
Invloed
De Amerikaanse psycholoog Julian Rotter maakte onderscheid tussen een interne en externe locus of control. Mensen die hun energie richten op zaken waar ze wél invloed op hebben, ervaren minder stress. Dat inzicht helpt mij vaak. Ik kan een onbekende in de trein niet veranderen, maar ik kan wel kiezen of ik zijn woorden de rest van mijn dag laat beïnvloeden.
In een werkcontext ligt dat anders. Daar kan het juist wel zinvol zijn om je rechtvaardigheidsgevoel in te zetten. Als een collega structureel over jouw grenzen gaat, kan het belangrijk zijn om dit te benoemen of steun te zoeken. Je ‘knop’ hoeft dus niet altijd uit. Het gaat om doseren.
Loslaten
Rechtvaardigheid is een waarde die voor veel mensen belangrijk is. Het uitzetten van je rechtvaardigheidsknop betekent niet dat je je waarden opgeeft, maar dat je voorkomt dat je overal strijd voert. Het gaat om het maken van een bewuste keuze: waar wil ik mijn energie inzetten, en waar niet?
Voor mij betekent dat soms even slikken en mezelf herinneren: dit gaat niet over mij. En in andere situaties juist wel mijn stem gebruiken, omdat het er toe doet. Het helpt me om steeds opnieuw dat onderscheid te maken.
En misschien is dat wel de kern: rechtvaardigheid als innerlijk kompas houden, maar de knop bewust kunnen bedienen. Zodat jij bepaalt wanneer hij aan mag staan en wanneer je hem, voor je eigen rust, even uitzet.