Als de wereld even te hard binnenkomt

Veel mensen die ik coach herkennen het: overprikkeld zijn na een drukke werkdag, moeite hebben met harde geluiden of zich leeg voelen na een vergadering vol small talk. Prikkelgevoeligheid komt vaak voor bij introversie en hoogbegaafdheid, maar ook bij autisme, ADHD en hoogsensitiviteit. Toch gaat het bij elk van deze kenmerken net om iets anders. Hoe zit dat precies?

Prikkelgevoeligheid betekent dat je zenuwstelsel sterker of sneller reageert op signalen uit je omgeving. Geluid, licht, beweging, emoties van anderen: alles kan harder binnenkomen. Neurowetenschappelijk onderzoek laat zien dat dit te maken heeft met de manier waarop je hersenen prikkels filteren en verwerken (Koch et al., 2016).

Rust

Bij introverten speelt vooral de behoefte aan rust en tijd voor verwerking een rol (Laney, 2002). Het zenuwstelsel van introverten is gevoeliger voor dopamine, waardoor drukke omgevingen sneller vermoeiend zijn.

Hoogbegaafden ervaren prikkelgevoeligheid vaak via hun intense manier van denken en voelen. Hun brein maakt snelle associaties en verwerkt informatie diepgaand, wat kan leiden tot een gevoel van ‘te veel’ (Dabrowski, 1967; Piechowski, 1997).

Autisme

Bij autisme is prikkelgevoeligheid vaak meer uitgesproken en breder aanwezig. Het kan gaan om zintuiglijke prikkels (geluid, geur, aanraking), maar ook om sociale prikkels. Onderzoek van Robertson & Baron-Cohen (2017) laat zien dat mensen met autisme vaak een andere sensorische verwerking hebben, waardoor signalen minder goed gefilterd worden.

ADHD

Bij ADHD speelt juist prikkelregulatie een grote rol. Mensen met ADHD zijn niet altijd overgevoelig, maar hebben moeite om hun aandacht te sturen: te veel of juist te weinig prikkels kunnen leiden tot onrust. Volgens Sonuga-Barke (2005) heeft dit te maken met verschillen in het beloningssysteem van de hersenen.

Hoogsensitiviteit

Hoogsensitiviteit (Elaine Aron, 1997) is een persoonlijkheidstrek waarbij mensen subtiele signalen diepgaand verwerken. Het lijkt op prikkelgevoeligheid bij autisme of hoogbegaafdheid, maar er is een belangrijk verschil: hoogsensitieve mensen hebben juist ook veel plezier van hun sensitiviteit, bijvoorbeeld doordat ze sneller nuances zien en sterk empathisch zijn.

Overlap

De overlap zit in de ervaring van overprikkeling. Of je nu introvert bent, hoogbegaafd, autistisch, ADHD hebt of hoogsensitief bent: te veel prikkels kunnen leiden tot vermoeidheid, stress en soms zelfs fysieke klachten.

Het verschil zit in de oorzaak en verwerking. Bij autisme en ADHD gaat het vaak om een structureel andere prikkelverwerking in de hersenen. Bij introversie en hoogbegaafdheid speelt de behoefte aan diepgang en verwerkingstijd een rol. Bij hoogsensitiviteit gaat het om een diepere verwerking en het sneller oppikken van subtiele signalen.

Kracht

Herken jij jezelf in prikkelgevoeligheid? Dan helpt het om te onderzoeken waar het bij jou vandaan komt. Is het vooral je behoefte aan rust (introversie)? Je snelle denk- en voelsnelheid (hoogbegaafdheid)? Of herken je je sterker in de kenmerken van autisme, ADHD of hoogsensitiviteit?

Het antwoord kan je helpen om beter met prikkels om te gaan. Want of je nu vaker stilte nodig hebt, structuur inbouwt of juist leert genieten van je scherpe waarneming: prikkelgevoeligheid kan, mits je er bewust mee omgaat, ook een kracht zijn. Ik praat er graag een keer verder over met je.