Vorige
Veel van de mensen die ik begeleid hebben een sterk ontwikkelde antenne voor de behoeften en verwachtingen van anderen. Ze voelen feilloos aan wat er speelt in een ruimte, wat iemand nodig heeft en hoe ze zich het beste kunnen voegen naar de situatie. Dit kan een prachtige eigenschap zijn, maar het brengt ook een valkuil met zich mee: het constante aanpassen aan de buitenwereld kan ervoor zorgen dat ze zichzelf kwijtraken. Want als je altijd inspeelt op wat anderen willen, wanneer sta je dan stil bij wat jij zelf eigenlijk wilt?
Er zijn grofweg twee redenen waarom introverten en hoogbegaafden zich sterk aanpassen. Ten eerste hebben ze een grote mate van empathie en sensitiviteit. Ze voelen haarfijn aan wat de ander nodig heeft en willen de harmonie bewaren. Daardoor kunnen ze een soort barbapapa's worden: kunnen worden wat ze willen, maar ze vergeten daardoor vaak zichzelf en hun eigen grenzen.
Daarnaast speelt vaak het gevoel anders te zijn een rol. Vanuit ervaringen in hun jeugd of werk kunnen ze het idee hebben ontwikkeld dat ze niet "passen" en zich daarom conformeren aan de norm. Dit fenomeen, ook wel bekend als het 'chameleon effect' (Chartrand & Bargh, 1999), beschrijft hoe mensen zich onbewust aanpassen aan hun omgeving om sociale acceptatie te vergemakkelijken. Dit kan leiden tot een langdurig patroon van zelfverloochening, wat stress en vermoeidheid in de hand werkt. Uit een studie van Fonseca et al. (2021) blijkt zelfs dat dit soort aanpassingsgedrag kan bijdragen aan verhoogde risico’s op burn-out en depressie.
Autonomie
Hoe doorbreek je dit patroon? Allereerst is het belangrijk om jezelf vaker de vraag te stellen: wat wil ík? Train jezelf om bij elke keuze eerst naar binnen te keren. Niet: "Wat verwacht de ander?" maar: "Wat voelt voor mij goed?" Dit sluit aan bij de theorie van Deci & Ryan (1985) over zelfdeterminatietheorie: mensen floreren wanneer ze autonomie ervaren in hun beslissingen. Daarnaast helpt het om ruimte te nemen om te voelen. Als je gewend bent om direct te reageren op andermans wensen, kan het helpen om bewust een pauze in te lassen. Zeg bijvoorbeeld: "Ik kom erop terug" of "Ik moet hier even over nadenken." Dit geeft je de kans om een bewuste keuze te maken in plaats van automatisch in een aanpassingsreflex te schieten.
Een andere effectieve manier is oefenen met kleine 'nee's'. Grenzen stellen hoeft niet groots en dramatisch te zijn. Begin klein: zeg eens "nee" tegen een verzoek waar je eigenlijk geen zin in hebt, of kies bewust voor iets wat jij leuk vindt. Dit kan bijdragen aan het versterken van je zelfbeeld en assertiviteit (Linehan, 1993). Ook kan het helpen om je eigen wensen op te schrijven. Maak een lijstje van dingen die jij belangrijk vindt, waar jij energie van krijgt. Dit helpt je om helder te krijgen wat voor jou écht van waarde is en voorkomt dat je verstrikt raakt in de verwachtingen van anderen.
Begrip
Daarnaast is het waardevol om jezelf te omringen met mensen die je echt begrijpen. Zoek gelijkgestemden die je niet vreemd vinden, maar je juist waarderen zoals je bent. Dit helpt om het gevoel van anders-zijn te normaliseren en te accepteren. Volgens de sociale-ondersteuningstheorie (Cohen & Wills, 1985) kunnen ondersteunende relaties stress dempen en bijdragen aan een positiever zelfbeeld. Wees daarbij mild voor jezelf. Het aanpassen is een diepgeworteld patroon en heeft je ook veel gebracht. Het is niet erg als je soms terugvalt in oude gewoontes. Bewustwording is al een enorme stap.
Door vaker stil te staan bij je eigen behoeften en wensen, wordt het steeds makkelijker om keuzes te maken die bij jou passen. En wie weet: misschien ontdek je wel dat anderen je nog steeds waarderen – juist omdat jij jezelf durft te zijn.
